1.Kamulaştırma Nedir?
Kamulaştırma, kamu yararı gerektirdiği hallerde kamu hizmetlerinin gerçekleştirilmesi için zorunlu olan gereksinimlerden kaynaklanır. Kamu hizmetlerinin veya kamu projelerinin gerçekleştirilmesi için gerekli olan özel mülkiyete sahip kişilere veya özel hukuk tüzel kişilerine ait taşınmaz mallara, kaynaklara ve irtifak haklarına, karşılığında bedel ödeyerek el koyma yetkisine sahip olan tüzel kişiliği haiz kamu kurumları tarafından uygulanan bir işlemdir.
2.Kamulaştırılan Mal Geri Alınabilir mi?
Kamulaştırmada geri iade iki şekilde ortaya çıkabilir.
1)Kamulaştırma Kanunu 22.maddesi uyarınca idarenin, kamulaştırılan malın iadesi için mülkiyet hakkı sahibine veya mirasçılarına teklifte bulunmasıyla gerçekleşebilir. Zira ilgili kanun maddesinde belirtildiği üzere kamulaştırmanın kesinleşmesinin ardından 5 yıl boyunca taşınmazın kamulaştırma amacına veya kamu yararına hizmet eden bir ihtiyaç olmadığında idare tarafından mal sahibine veya mirasçılara Tebligat Kanunları kapsamında bildirim yapılır. Hak sahipleri bu bildirim aldıklarında, kamulaştırma bedelini aldıkları tarihten itibaren kanuni faiziyle birlikte üç ay içinde ödeyerek taşınmazı geri alabilirler. Eğer iade işlemi, kamulaştırmanın ve bedelinin kesinleşmesinden sonra bir yıl içinde gerçekleşirse, kamulaştırma bedelinin faizi alınmaz.
2) Kamulaştırma Kanunu 23.maddesi uyarınca mal sahibinin geri alma hakkıdır. Düzenlemeye göre: Kamulaştırma bedelinin kesinleştiği tarihten itibaren beş yıl içinde, kamulaştırmayı yapan idare veya devir veya tahsis yapılan idare tarafından, kamulaştırma ve devir amacına uygun herhangi bir işlem veya tesisat yapılmaksızın taşınmaz malın durumu değiştirilmezse, mal sahibi veya mirasçıları kamulaştırma bedelini aldıkları tarihten itibaren işleyecek kanuni faiziyle birlikte ödeyerek, taşınmaz malını geri alma hakkına sahiptirler. Bu iade işlemi, genellikle dava yoluyla gerçekleştirilir.
Çalışmamızın devamında kamulaştırılan malın geri alınması davasına yönelik açıklamalarda bulunacağız.
3.Kamulaştırılan Malın Geri Alınması Davası Açabilmek İçin Gereken Şartlar Nelerdir?
Kamulaştırma Kanunu 23.maddesi uyarınca taşınmazın mal sahibi tarafından geri alınması birtakım şartlara bağlanmıştır. Bu şartlar:
a.Kamulaştırma bedeli kesinleşmiş olmalıdır.
b.Beş yıllık bekleme süresi dolmuş olmalıdır.
c.Kamulaştırılan malın geri alınması davası 1 yıl içinde açılmış olmalıdır.
d.Kamulaştırılan taşınmaz, kamulaştırmanın kesinleşmesini takip eden dönemde idare tarafından kamulaştırma amacına uygun herhangi bir değişiklik veya tesisat yapılmamış veya taşınmaz olduğu gibi bırakılmalıdır.
e.Ödenen kamulaştırma bedeli faizi ile iade edilmelidir.
a.Kamulaştırma bedeli kesinleşmiş olmalı:
Kamulaştırma Kanunu 23.maddede öngörülen ilk şart kamulaştırma bedelinin kesinleşmiş olmasıdır. Kamulaştırma bedeli kesinleşmemişse malik 23.madde uyarınca taşınmazın geri verilmesini talep edemez. Zira kamulaştırma bedeli kesinleşmeden 5 yıllık süre işlemeye başlamaz.
b.Beş yıllık bekleme süresi dolmuş olmalı:
Kamulaştırılan malın geri alınması davası, idare tarafından kamulaştırma bedelinin kesinleştiği tarihten itibaren 5 yıl süre boyunca kamulaştırılan mal ile ilgili herhangi bir işlem veya değişiklik yapılmadığında açılabilir.Belirtilmiş olan beş yıllık bekleme süresi kanunun emredici hükmüdür. Bu sürenin hesaplanmasında taşınmazlar bakımından ikili bir ayrıma gidilmesi gerekmektedir. Zira idarece birden fazla mal kamulaştırılmışsa bu davayı açabilmek için kamulaştırma bedeli en son kesinleşen taşınmazın durumu esas alınarak 5 yıllık süre hesaplaması yapılır.
Bununla birlikte, idare, 5 yıllık süre içinde taşınmazı başka bir idareye 22. maddeye uygun bir şekilde devrederse, mal sahibinin geri alma hakkı ortaya çıkmayacaktır. Ancak, idare bu taşınmazı kamulaştırma amacının dışında başka özel kişilere satar veya devrederse, artık 5 yıllık sürenin tamamlanmasını beklemek gerekmez.
c.Kamulaştırılan malın geri alınması davası 1 yıl içinde açılmış olmalı:
Kamulaştırılan malın geri alınması davası, bu hakkın doğduğu tarihten itibaren 1 yıl içinde açılmalıdır. Bu hak, kamulaştırma bedelinin kesinleştiği tarihten itibaren beş yılın tamamlanmasının ardından doğar. Yani temelde kamulaştırma bedelinin kesinleştiği tarihten sonraki altıncı yıl içinde bu dava açılmalıdır. Bu süre, hak düşürücü bir süre olduğundan, mahkeme tarafından kendiliğinden dikkate alınır ve 1 yıl süresini aşan davalar direkt olarak reddedilir.
d.Kamulaştırılan taşınmaz, kamulaştırmanın kesinleşmesini takip eden dönemde idare tarafından kamulaştırma amacına uygun herhangi bir değişiklik veya tesisat yapılmamış veya taşınmaz olduğu gibi bırakılmalı:
İlgili kanun maddesinde anlatılmak istenen idare tarafından kamulaştırılan taşınmaz üzerinde kamulaştırma amacına uygun herhangi bir değişiklik veya tesisat yapılmamışsa mal sahibinin geri alım hakkı doğmuş olacaktır.
e.Ödenen kamulaştırma bedeli faizi ile iade edilmeli:
Kamulaştırılan malın geri alınması hakkının kullanılabilmesi için gereken son şart ise, ödenen kamulaştırma bedelinin faiziyle birlikte iade edilmesi gerekmektedir. Bu nedenle, paranın iade edilmemesi halinde mal sahibi geri alım hakkından faydalanamayacaktır.
Malın geri alınması davasını başlatan malik veya mirasçıları, daha önce aldıkları kamulaştırma bedelini aldıkları tarihten itibaren işleyecek olan kanuni faiziyle birlikte kamulaştırmayı yapan idareye iade etmekle yükümlüdür. Aksi takdirde, kamulaştırılan malın geri alınması mümkün olmaz.
4.Kamulaştırılan Malın Geri Alınmasına İzin Vermeyen Durumlar:
Kamulaştırma Kanunu’nun 23. maddesi uyarınca, özel kanunlarda kamulaştırılan bir malın iade edilmeyeceğini belirten hüküm bulunduğunda, kamulaştırılan malın geri alınması talep edilemez. Ayrıca, 1164 sayılı Arsa Ofisi Kanunu’na dayalı olarak gerçekleştirilen kamulaştırmalarda ve Kamulaştırma Kanunu’nun 3/2 fıkrasında belirtilen durumlarda kamulaştırılan malın geri verilmesi mümkün değildir.
5.Kamulaştırılan Malın Geri Alınması Davasında Görevli ve Yetkili Mahkeme:
Kamulaştırılan malın geri alınması davası, Asliye Hukuk Mahkemeleri’nde açılmalıdır. Yetkili mahkeme ise taşınmazın bulunduğu yerdeki mahkemedir.
6.Kamulaştırılan Malın Geri Alınması Davasında Taraflar:
Kamulaştırılan malın geri alınması davasında kamulaştırmayı gerçekleştiren idare davalı taraf olacaktır. Ancak kamulaştırmayı gerçekleştiren idare, kamulaştırılan taşınmazı daha sonra başka bir idareye devrettiyse, bu durumda dava husumeti yeni devralan idareye yönlendirilmelidir.
Davacı taraf ise, taşınmazı kamulaştırılan ve yukarıdaki şartları sağlayan malik veya mirasçıları olacaktır.
7.Kamulaştırılan Malın Geri Alınması Davasında Süre:
Kamulaştırılan malın geri alınma hakkı, kamulaştırma bedelinin kesinleşmesinin ardından 5 yıl boyunca kamulaştırılan mal üzerinde herhangi bir işlem yapılmadığında kullanılabilir hale gelir. Yani bu hak, kamulaştırma bedelinin kesinleştiği tarihten itibaren beş yılın tamamlanmasının ardından ortaya çıkar. Kamulaştırılan malın geri alınması davası da bu hakkın doğduğu tarihten itibaren 1 yıl içinde açılmalıdır. Bu süre, hak düşürücü bir süre olduğundan, mahkeme tarafından da kendiliğinden dikkate alınır.
Stj. Av. Mert ÖNAL