Adli yardım HMK Yedinci Kısım İkinci Bölümünde düzenlenmiştir. Adli yardım, maddi açıdan zorluk çekenlerin yani maddi kaynakları kısıtlı olanların dava açma hakkından mahrum kalmamaları için getirilmiş bir hukuki müessesedir. Bu hukuki müessesenin temelinde, dava masrafları ve harçlarından muaf tutulmaları ve kendileri için baro tarafından ücretsiz bir avukat atanması bulunmaktadır.
ADLİ YARDIMDAN KİMLER FAYDALANABİLİR?
HMK m. 334’te adli yardımdan yararlanacak kişiler belirtilmiştir. Hukukumuzda kişiler gerçek kişiler yani insanlar ve tüzel kişiler olarak ikiye ayrılmıştır. Kanun’da böyle bir ikili ayrıma gitmiştir. Kendisi ve ailesinin geçimini önemli ölçüde zor duruma düşürmeksizin, gereken yargılama veya takip giderlerini kısmen veya tamamen ödeme gücünden yoksun olan gerçek kişiler için HMK 334/1’ de davalarındaki iddia ve savunmalarında, geçici hukuki koruma taleplerinde ve icra takiplerinde, taleplerinin açıkça dayanaktan yoksun olmamaları kaydıyla adli yardımdan yararlanabilecekleri düzenlenmiştir. Tüzel kişiler bakımından sadece kamuya yararlı dernek ve vakıflar için iddia ve savunmalarında haklı göründükleri ve mali açıdan zor duruma düşmeden gerekli giderleri kısmen veya tamamen ödeyemeyecek durumda oldukları takdirde adli yardımdan yararlanabilecekleri düzenlenmiştir (HMK m. 334/2).
YABANCILAR ADLİ YARDIMDAN FAYDALANABİLİR Mİ?
Yabancı bir kişinin adli yardımdan yararlanabilmesi için karşılıklılık şartına bağlı tutulmuştur. Eğer adli yardıma başvuracak olan yabancı kişinin ülkesinde bir Türk vatandaşı adli yardımdan yararlanamıyorsa Türkiye’deki yabancı kişinin de adli yardım talebi karşılıklılık şartını taşımadığından dolayı reddedilecektir.
ADLİ YARDIMIN KAPSAMI NELERDİR?
Adli yardım kararı ile maddi zorluk çeken kişiler için önemli haklar tanınmıştır. Adli yardım kararı alan kişiler, dava veya takip sürecinin tüm masraflarından geçici olarak muaf tutulurlar. Böylelikle hukuki süreç içerisinde yargılama masrafları kişilere yükletilmemiş olur. Ayrıca yargılama süreci içerisindeki teminat gösterme gereksiniminden muaf tutulurlar. Yani adli yardımdan faydalanan kişi dava süresince teminat göstermek zorunda kalmayacaktır.
Böylelikle dava veya icra takibi sırasında ortaya çıkan masraflar Devlet tarafından avans olarak karşılanır. Bu sayede yoksul olan kişilerin adil yargılanma hakkı korunmuş olur.
Son olarak belirtmek isteriz ki, hukuki sürecin avukat ile takibi gerekmekteyse devlet kişiye bir avukat temin eder ve avukatın ücreti yargılama gideri olarak hazine tarafından ödenir. Böylelikle kişinin haklarını koruması için profesyonel bir yardım sağlanır.
ADLİ YARDIM TALEBİNDE NASIL BULUNULUR?
Adli yardımdan yararlanmak isteyen bir kişi, asıl davanın görüleceği mahkemeden talepte bulunabilir. İcra ve iflas takiplerinde ise, adli yardım talebi takibin yapılacağı yerdeki icra mahkemesinden istenir.
Adli yardım talebinde bulunan kişi, iddiasının özeti ile birlikte, iddiasını destekleyecek delilleri ve yargılama giderlerini karşılayabilecek durumda olmadığını gösteren mali durumuna ilişkin belgeleri mahkemeye sunmak zorundadır. Bu belgeler arasında ikamet ettiği yerin muhtarından alacağı fakirlik ilmühaberi, üzerine kayıtlı hiçbir malvarlığı bulunmadığını gösteren belgeler örnek verilebilir.
Önemle belirtmek isteriz ki, adli yardım talebine ilişkin evraklar, her türlü harç ve vergiden muaftır ve adli yardım daha önce yapılan yargılama giderlerini kapsamamaktadır.
ADLİ YARDIM TALEBİNİN İNCELENMESİ:
Adli yardım talepleri mahkeme tarafından duruşma yapılmaksızın karara bağlanabileceği gibi, talep halinde duruşma yapılarak da incelenebilir.
Mahkeme, adli yardım talebini reddederse, bu ret sebeplerini vermiş olduğu kararında açık bir şekilde belirtmelidir. Ret kararına karşı itirazda bulunmak için, kararın tebliğinden itibaren bir hafta içinde kararı veren mahkemeye dilekçe sunulmalıdır. İtiraz incelemesi sonucunda mahkeme tarafından verilecek olan karar kesindir.
Eğer kişinin adli yardım talebi reddedilirse ve ardından ödeme gücünde sonradan gerçekleşen ciddi bir azalma meydana gelirse, bu ödeme güçlüğü sebeplerine dayanarak kişi, tekrar adli yardım talebinde bulunma hakkına sahiptir.
ADLİ YARDIM KARARI HANGİ HALLERDE ORTADAN KALDIRILIR?
Adli yardım talebinde bulunan ve talebi kabul edilen kişi eğer mali durumu hakkında kasten yanlış beyanlarda bulunursa ve bu durum anlaşılırsa adli yardım kararı kaldırılır.
Adli yardımdan yararlanan kişinin ekonomik durumu sonradan yeteri derecede iyileşirse, bu durumda hakkında verilmiş olan adli yardım kararı ortadan kalkar.
Stj. Av. Mert Önal